पालुङका किसानले खन्न थाले आलु, खेतमै ४५ रुपैयाँ किलो ।

 सिंचाईको उचित व्यवस्था नहुने, बिउ, मल समयमा नपाउने र लागत अनुसार प्रतिफल नआउँदा पालुङका किसानले आलुको सिजनमा वैकल्पिक बाली समेत लगाउने गरेका छन् । कतिपय किसानले आलुको साटो गाँजर, मुला, बन्दा, काउली जस्ता नगदेबाली लगाएका छन् ।

सुरेश बिडारी

मकवानपुरको थाहा नगरपालिका– १ पालुङ ओखरबजारका सबिन श्रेष्ठ वैदेशिक रोजगारीमा जाने तयारीमा छन् । सँगसँगै उनलाई खेतमा आलु खन्ने चटारो पनि छ । उनले ५ रोपनी जमीनमा २० प्याकेट आलु लगाएका थिए ।

अरुका खेतमा आलुको बोट हरियो भएर लहराईरहँदा उनको पहेंलो देखियो । आलु खन्ने बेला भएको संकेत पाएपछि पर्म (आलोपालो गरी एक अर्काको काम गरिदिने चलन) मा तीन जना लगाए । आलु खन्ने वित्तिकै व्यापारी आएर रातो आलु ४५ रुपैयाँ र सेतो आलु ३५–४० रुपैयाँ प्रतिकेजी दिन तयार भए । आलुको गतिलो भाउ पाएपछि उनी दंग छन् ।

‘किसानले कहिले गतिलो भाउ पाउँछन र ? शुरु शुरुमा भएर पाएका हौं । यस्तै भाउ बस्यो भने राम्रो हुन्थ्यो, पसिनाको मूल्य पाईन्छ ।’ उनले भने । रातो र सेतो दुवै आलुको बिउ सबिनको घरमै राखिएको थियो । ज्याला तिर्दा प्रतिदिन प्रतिव्यक्ति ६/७ सय रुपैयाँ खर्च आउने हुँदा पर्म गर्ने चलन छ ।

‘दुई तीन दिनमा आलु खनिसकिन्छ होला, भाउ नघटोस भन्न छ ।’ सविनले भने ‘ चाहिएको समयमा मल बिउ पाउँदैनौं, भाउ पनि पाईएन भने त ढाड सेकिन्छ ।’

४ रोपनी जमीनमा आलु लगाएकी सृजना प्रधान पनि आलुको भाउ नघटोस भनेर कामना गर्दैछिन् । ‘आलु रोप्दा एक पटक हाल्न समेत देशी (रासायनिक) मल पाईदैन, आकाशे पानीको भर हुन्न । खोलाबाट पानी तानेर सिंचाई गरेर आलु हुर्काएका छौं ।’ प्रधानले भनिन्, ‘ भाउको समस्या आयो भने गाह्रो हुन्छ ।’

गत वर्ष सेतो आलु २० रुपैयाँ र रोतो आलु २५ रुपैयाँमा बेच्नु परेको तितो अनुभव उनको छ । सिंचाईको उचित व्यवस्था नहुने, बिउ, मल समयमा नपाउने र लागत अनुसार प्रतिफल नआउँदा पालुङका किसानले आलुको सिजनमा वैकल्पिक बाली समेत लगाउने गरेका छन् । कतिपय किसानले आलुको साटो गाँजर, मुला, बन्दा, काउली जस्ता नगदेबाली लगाएका छन् ।

थाहा नगरपालिका कृषि विकास शाखाका प्राविधिक सञ्जय तिवारीका अनुसार थाहा नगरका किसानले खुमल रातो-सेतो, काजीनल, स्थानीय जातका आलुहरु लागाउने गरेका छन् । गतवर्ष ७ सय हेक्टरमा आलु लगाएका थिए । प्रतिहेक्टर १५ देखि २० टन फलेको थियो तर राम्रो मूल्यमा बिक्रि हुन सकेन ।

तसर्थ यसवर्ष किसान आलु बाहेकका खेती तर्फ पनि आर्कषित भए । यसवर्ष थाहामा ५ सय हेक्टरमा आलु लगाईएको छ । ‘खडेरीले गर्दा थोरै समस्या पारेको छ, आलुको दाना सानो छ, यसवर्ष भाउ राम्रो भयो भने अर्कोवर्ष आलुखेती बढ्छ ।’ प्राविधिक तिवारीले भने ।
भारतमा कोल्ड स्टोरमा राखिएको आलु आयात भईदिँदा नेपाली किसान बढी मारमा पर्ने गरेका छन् ।

यसवर्ष भारतीय बजारमा आलु महंगो भएकोले कम आयात हुने र नेपाली किसानले भाउ पाउन सक्ने कृषि प्राविधिक तिवारीको अनुमान छ ।

भारत पुग्छ पालुङको आलु

पालुङ्को आलु ५६ वर्ष पहिलेदेखि नै भारतमा समेत निकासी हुने गरेको पाईएको छ । पुरातत्व विभागको मुखपत्र प्राचीन नेपालको १० औं अंकमा ऋषिकेशवराज रेग्मीको ‘पालुङ्को मानवशास्त्रीय सर्वेक्षणको संक्षिप्त प्रतिवेदन’ छापिएको छ । वि.स.२०२६ सालमा छापिएको उक्त आलेखमा पालुङको हावापानी र जमीन आलुको खेतीका लागी प्रख्यात रहेको उल्लेख छ ।

त्यसबखत पालुङका शत प्रतिशत मानिस किसान थिए, काठमाडौंलाई भारतसँग जोड्ने त्रिभुवन राजपथ भने बानिसकेको थियो । प्रत्येक वर्षमा चार पाँच सय धार्नीसम्म आलु हुने गरेको, आलुले पालुङका बासिन्दाको अरु दैनिक खर्चका लागि मद्दत गरेको भनिएको छ ।

‘पालुङबाट मात्र प्रत्येक वर्ष दुई तीन लाख रुपैयाँको आलु भारतिर निकासी हुँदोरहेछ ।’ उनले लेखेका छन् ।

‘सेतो र रातो दुवै थरीका आलु खुबै उब्जन्छ । प्रत्येक परिवारको लुगा फाटो, नून, जिरा, चिनी, चिया, साबुन आदी आलु बेचेर आएको पैसाबाट नै किनिन्छ । पालुङका मानिसहरुको आर्थिक स्रोतको मुख्य आधार आलु नै छ ।’ रेग्मीको आलेखमा उल्लेख छ ।

वीरगञ्ज मीनाबजारका आलु व्यापारीहरुले सिजनमा पालुङको आलु खरिद गरेर भारतीय बजार रक्सौल पठाउने गरेका छन् ।