बाल विवाह रोक्न खोज्दैनन, बरु भोज खान्छन् ।

वीरगञ्ज ।

बाल विवाह गर्नु/गराउनु गैरकानूनी भएपनि गाउँ समाजमा खुलेआम रुपमा हुने गरेको पाईएको छ । बाराको कोल्हबी नगरपालिकामा आयोजित कार्यक्रममा सहभागीले कोल्हबीमा खुलेआम बाल विवाह हुने गरेको बताएका हुन् ।

बाल विवाह रोक्नका लागि कोहि पनि अघि नसर्ने गरेको उनीहरुको भनाई छ । युनिसेफ नेपालसँगको साझेदारीमा सामाजिक संस्था जिल्ला समन्वय समिति –एसओडीसी, पर्साले आयोजना गरेको कार्यक्रमका सहभागीले त्यस्तो बताएका हुन् ।

पालिकामा बाल विवाहलाई सम्बोधन गर्न किशोर किशोरीहरूलाई सशक्त बनाउन कार्यक्रम सञ्चालन हुँदैछ । त्यसअघि बिहीबार पालिका कार्यालयमै पालिका स्तरीय सरोकारवालाहरूसँग कार्यक्रम सम्बन्धि अभिमुखीकरण तथा समन्वय बैठकको अयोजना गरिएको थियो ।

बाल विवाह हुन लागेको बारेमा टोल छिमेकलाई थाहा हुने भएपनि रोकथामका लागि पहल नगर्ने गरेको सहभागीको भनाई छ । ‘बाल विवाह हुँदैछ भनेर छिमेकीलाई थाहा हुन्छ, तर कसैले पनि उजुरी गर्दैनन्, बरु भोज खाएर फर्कन्छन् ।’ एक सहभागीले भने ‘ पछिल्ला दिनमा कम उमेरमै किशोर किशोरी भाग्ने प्रचलन पनि बढेको छ ।’

कोल्हबी नगरपालिकाका स्वास्थ्य शाखा प्रमुख मनोज राउत थारुले पनि बाल विवाह रोक्नेमा भन्दा बढी भोज खानमा सक्रियता देखिएको बताए । ‘सबैले बुझेका छन, बाल विवाह गर्न हुन्न, तर देखेर पनि नदेखे झै गरेर भोज खान जान्छौं । अर्कोतिर २० वर्ष नपुगी केटाकेटी भागी हाल्ने समस्या पनि छ ।’ उनले भने ‘ शिक्षामा जोड दिन सके बाल विवाहको समस्या समाधान हुन्छ ।’

एसओडीसीसी पर्साले युनिसेफको सहयोगमा पर्सा, बारा र रौतहटका १२ वटा पालिकाका सय वटा विद्यालयमा किशोरीलाई सशक्त बनाउन कार्यक्रम सञ्चालन गर्दैछ । ६ नोभेम्बर २०२३ देखि ५ जुन २०२४ सम्म सञ्चालन हुने कार्यक्रम मार्फत २० हजार बालबालिकालाई बाल विवाह विरुद्ध सचेत बनाउने लक्ष्य छ ।

कार्यक्रममा प्रस्तुतीकरण गर्दै एसओडिसीसीकी सरस्वती खरेलले किशोरी सशक्त भएपछि बाल विवाह न्युनीकरण हुने विश्वास व्यक्त गरिन् । ‘ किशोरीलाई विद्यालय शिक्षा दिने विषय नै प्राथमिकतामा हो, तर कुनै कारणले शिक्षा दिलाउन नसकिए सीपमूलक तालिम दिलाउँछौं ।’ उनले भनिन्, ‘किशोरी कतै न कतै इन्गेज भइरहुन, जसले गर्दा बाल विवाह तिर ध्यान नजाओस, भन्ने कार्यक्रमको मुख्य उद्देश्य हो । ’ कम उमेरमा विवाह गर्दा हुने हानी नोक्सानीका बारेमा बुझाउन कार्यक्रम मार्फत मनोसामाजिक परामर्श समेत दिने उनले बताइन् ।

युनिसेफको जनकपुर कार्यालयका बाल संरक्षण विज्ञ कामदेव खनालले किशोरीलाई विद्यालयमा टिकाउन सके ‘बाल विवाह’ कम हुने धारणा राखे । ‘ स्कुल जाने किशोरीलाई सहयोग गर्ने, नजानेलाई लेखपढ गर्न र मोबाईल चलाउन सिकाउने, पढाइसँगै सीपमूलक तालिम दिएर सक्षम बनाउने हो ।’ उनले भने । पालिकामा बाल कल्याण अधिकारी तोकेर बालबालिकाको हितमा काम गर्न उनले सुझाए ।

एसओडिसीसीका अध्यक्ष इब्राहिम देवानले विधालयमा किशोरीलाई सबल बनाउन सके बाल विवाह नियन्त्रण आउने बताए । ‘बालबालिका शिक्षाबाट वञ्चित छन् । शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा असर परेको छ । घर परिवार, समाजलाई असर पार्छ ।’ उनले भने ‘ तसर्थ हामी सबै मिलेर बाल विवाहलाई रोक्नुपर्छ ।’
६ महिनासम्म संस्थाले कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने बताउँदै उनले पालिकाले बजेट छुट्याएर काम अघि बढाउन आग्रह गरे ।

उप प्रमुख लक्ष्मीकुमारी चौधरीले बाल विवाह रोक्न पालिकाले आवश्यक कदम चाल्ने बताए । ‘ बाल विवाहको समस्या देशभरी नै समस्या छ ।’ उनले भनिन् ‘जति भनेपनि सम्झदैनन्, तर भन्नुपर्छ, सबैको आँखा खुलाउनुपर्नेछ ।’

नगर प्रमुख राम प्रसाद चौधरीले बुझेर बुझ पचाएका कारण समस्या बनेको बताए । ‘ बाल विवाह समाजमा जकडिएको समस्या हो । यसले दुरगामी असर पार्छ । कम उमेरमा भागेरै किन नहोस विवाह गर्दा स्वास्थ्यमा गम्भिर असर पर्छ, परिवारमा कलह बढ्छ । उनीहरुबाट जन्मने बच्चा स्वस्थ हुँदैन, जति मेहनत गरेपनि आर्थिक स्तर माथि उकास्न सक्दैनन् । ’ उनले भने ।

अधिकारको कुरा गर्ने तर कर्तब्य पालना नगर्ने हुँदा समाजमा विकृति कायम रहेको उनको भनाई छ । बाल विवाह रोक्न शिक्षामा जोड दिएको दावी गर्दै उनले स्नातक तह पढेपछि विवाह गर्नेलाई प्रोत्साहन गर्ने नीति पालिकाले लिने बताए ।
‘आवश्यकता धेरै छ बजेट थोरै छ । तरपनि किशोरी सशक्तीकरण कार्यक्रमलाई दिगोपन दिनका लागि नगरपालिका प्रतिबद्ध छ ।’ नगर प्रमुख चौधरीले भने ।
पलिकामा बाल विवाहसँगै लागु औषध दुब्र्यसन पनि नियन्त्रण गर्न जरूरी रहेको उनले बताए ।